1905-1907 Yılları Rusya Müslümanlarının Siyasi Kimlik Arayışı

Giray Saynur BOZKURT.

Doğu Kütüphanesi Yayınları, İstanbul, 2008.

XIX. yy.’ın sonlarında, Rusya Müslümanları/Türkleri, Rusya’nın değişik yerleşim birimlerinde, farklı yasal ve idarî statülere tabi olarak yaşamaktaydılar. Aynı etnik köken ve aynı dine sahip olmalarına rağmen iletişimin çok kısıtlı olması nedeniyle birbirlerinden habersizdiler. Şiveleri farklı, eğitim seviyeleri oldukça düşüktü. Böyle bir ortamda İsmail Gaspıralı gazetesi Tercüman vasıtasıyla dil birliği ve temel eğitimde ilk adımları atarak koyu bir taassup, asimilasyon gibi engellere rağmen Rusya Müslümanlarının uyanmasında ve siyasî kimlik kazanmasında büyük rol oynadı. Rus-Japon savaşının sonuçları Rusya içindeki huzursuzluğu ziyadesiyle arttırmıştı. İmparator II. Nikola 1905 ihtilâlinin şiddetini azaltmak maksadıyla ödün vermeye başladı. Çeşitli hak ve hürriyetler tanınmasının yanı sıra rejim değişikliğine de gidildi. Bu değişim sürecinde Rusya Müslümanları yaptıkları üç büyük toplantı sırasında iyi ve kötü yönleriyle birbirlerini tanıma fırsatını buldular ve Müslüman ittifakını tesis ederek siyaset platformunda seslerini duyurmaya başladılar. Rusya Müslümanlarının başta eşitlik ve hürriyet olmak üzere isteklerinin çoğuna olumlu cevap verildi. İnkılâbın ilk döneminde, Ruslar ile Müslümanlar arasında hukukî ayrımlar kalktı. Rusya Müslümanları, Ruslarla eşit haklara sahip Rusya vatandaşları olarak haklarını arama ve savunma çabası içine girdiler. Her üç Duma’da Müslüman Fraksiyonunu teşkil ederek dinî, iktisadî, kültürel ve siyasî istekleri tek elden takibe başladılar. Ancak vatandaş eşitliği, din ve eğitim sorunları dışındaki konularda Hükümetle anlaşmaları mümkün olmadı. Özellikle toprak meselesinde çözüm gerçekleşmediği için referandum bahane edilerek I. Duma, solcuların inkılâp faaliyetleri bahane edilerek Duma kapatıldı. Bundan sonraki siyasî hayatta, geriye dönüş başladı ve III. Duma’dan itibaren sağ görüşlüler (hükümet yanlıları) siyasete hakim oldu. 1905-1907 sürecinde toprak göç konusunda başarı sağlanamamasına rağmen Rusya Müslümanları için en büyük kazanç, millî bir kimliğin kazanılması, yasal olarak vatandaş eşitliğine kavuşulması ve kısmen olsa sosyo-kültürel avantajlara sahip olunmasıydı.