Refik MUZAFAROV – Nüzhet MUZAFAROV. Çeviren: Nariman SEYİTYAHYA, Yayıma Hazırlayan: Şerife ÖZER Türk Dil Kurumu Yayınları: 1256, Ankara, 455 sf. ISBN: 9789751634696 Sözlük, sayısı yarım milyon kişi olan Kırım Tatar halkının hayatının ve faaliyetlerinin değişik yönlerini yansıtan çağdaş Kırım Tatarcasının ortak söz varlığını içermektedir. Sözlüğe ek olarak Kırım yer adlarının listesi de sunulmuştur.

Oleg RUSTEMOV. Akmescit, 2017. ISBN: 978-5-906959-20-1 Kırım Tatarca, Rusça. 280 sf. Kırım Hanlığı mahkemelerinde, tıpkı Osmanlı Devleti’nde olduğu gibi, verilen kararların ve tutulan kayıtların toplandığı defterler, kadı sicilleridir. Kırım Hanlığına ait arşiv malzemelerinin çoğu muhtelif zamanlardaki Rus istila ve işgalleri esnasında tahrip oldu ya da yok edildi. Bu tahribattan kurtulan 124 ciltlik Şeriye Sicilleri (Kırım Hanlığı Kadıasker Defterleri) bize Kırım Hanlığının sosyal, kültürel, hukuki, idari ve ekonomik hayatı hakkında son derece kıymetli bilgiler vermektedir. Asılları Sankt Petersburg’daki Etnografya Müzesinde saklanmaktadır. Bu nadide kaynağın 1608’den 1750’ye kadar 142 yıllık bir dönemi kapsayan 61 cildinin fotokopileri Akmescit’teki İsmail Gaspıralı Kütüphanesi’nde, aynı zamanda Bilkent Üniversitesi Halil İnalcık Koleksiyonu’nda ve T.C. Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü’nde de olup araştırmacıların kullanımına açıktır. Bu defterlerin okunması ve yorumlanması derin bir bilgi ve tarih, hukuk, dil bilimi gibi sahalarda derin ihtisas gerektirmektedir. Oleg Rustemov bu zorlu işe girişerek 1 numaralı defterin Latin harflerine aktarımını ve bunların Rusçaya tercümesini tamamlamış. Kitabın sonunda mahkeme kayıtlarında geçen yerlerin, unvan ve rütbelerin ve etnik grupların listesi ile defterlerdeki metinlerin fotoğraflarına da yer verilmiş. Kitabın bütün maliyetini geçtiğimiz günlerde sudan sebeplerle tutuklanarak Rusya’da hapse atılan hayırsever iş adamı, Çobanzade Vakfı’nın kurucusu Resul Velilâyev üstlenmiş.

Bahçesaray Saray-Müze: Koleksiyonların Oluşum ve Şekillenme Tarihi (1917-1945). Rüstem R. EMİNOV. Akmescit, 2017. ISBN: 978-5-9907285-2-3 Rusça, 368 sayfa. Monografide, Bahçesaray Müze-Saray’ının tarihi ve Devlet Saray ve Türk-Tatar Kültürü Müzesi (1922-1944) tarafından toplanmaya başlanan Bahçesaray Tarih, Kültür ve Arkeoloji Müzesi’nin savaş öncesi koleksiyonunun tarihi gösterilmektedir. Eski Han Sarayı’nda 1917 yılında ilk Kırım Tatar Millî Müzesinin kurulması ve koleksiyonun oluşturulması ile ilgili ayrıntılı bilgi verilmiştir. Araştırmalar sırasında Kırım Özerk Cumhuriyeti’nin Devlet Bütçe Kurumu, Bahçesaray Tarih, Kültür ve Arkeoloji Müzesi, Kırım Özerk Cumhuriyeti’nin Devlet Arşivi, Rus Edebiyat ve Sanatı Devlet Arşivi gibi birçok arşivde çalışmalar yapılmıştır. Bahçesaray Tarih, Kültür ve Arkeoloji Müzesi’nin koleksiyonu ile ilgili bölümlerde savaştan önceki envanter kitaplara (1925-1937) büyük dikkat ayrılmıştır. Kitap sadece müze çalışanlarının değil, aynı zamanda arkeoloji, etnografya ile ilgilenlerin de dikkatini çekecektir.

Крымскотатарское сценическое искусство в материалах архивов и оккупационной прессы Arşiv Belgeleri ve İşgal Dönemi Basınında Kırım Tatar Sahne Sanatları İsmet ZAATOV Dolya, Akmescit, 2015 ISBN: 978-5-9906372-1-4 348 sayfa, Rusça 2. Dünya Savaşı esnasında 1941-1944 yılları arasında Kırım Alman işgalindeydi. İsmet Zaatov bu dönemde yayınlanan gazeteler ve arşiv belgelerine dayanarak zamanın Kırım Tatar sanatçı ve gruplarını inceleyerek kitap haline getirdi.

Исмаил Гаспринский İsmail Gasprinskiy Nadir DEVLET Tatarstan Kitap Neşriyatı, Kazan, 2015. ISBN: 978-5-298-03012-0 63 sayfa, 22x29cm, Rusça. Prof. Dr. Nadir Devlet’in Türkçe yazdığı İsmail Gaspıralı kitabı Bulat Nugmanov tarafından Rusça’ya tercüme edilerek Tataristan’da neşredildi.

“Мы видели ад на земле…”: К 70-летию депортации крымскотатарского народа “Dünyada Cehennemi Gördük”: Kırım Tatar Halkının Sürgününün 70. Yılı. Gülnara BEKİROVA Stilos, Kyiv, 2014. ISBN: 9789661930925 . 144 sf. Kırım Tatar milletinin 1944’te ve devamında yaşadığı sürgün faciasını anlatan kitap arşiv dokümanlarına ve sürgünü yaşayanların şahit olduğu acı hatıralara da yer veriyor.

Мустафа Джемилев: за десятилетия голос крымских татар не был услышан Mustafa Cemilev: Kırım Tatarlarının sesi on yıllarca duyulmadı Gülnara BEKİROVA Stilos, Kyiv, 2014. ISBN: 978-966-193-091-8 . 208 sf. Gülnara BEKİROVA  Kırım Tatarlarının efsanevi lideri Mustafa Abdülcemil Kırımoğlu’nun yaşamını ve mücadelesini anlatan bir biyografi kalem almış. Kırımoğlu’nun çocukluk ve gençlik yılları, hayatındaki önemli kilometre taşları: Kırım Tatar Gençlik Birliği (1962), ilk davası (1966), 1970’te Omsk’ta İlya Gabay ile birlikte yargılanması ve önemli insan hakları mücadelecilerine ait hatıralar (Pyotr Grigorenko Dina Kaminska Andrei Sakharov Lydia Chukovskaia Anatoly Levitin-Krasnov Leonard Ternovskii) ve ayrıca Mustafa A. Kırımoğlu ile yapılmış muhtelif söyleşiler bu kitapta yer alıyor.

Vasiliy D. SMIRNOV Moskova: ., 2016

İlya ZAYTSEV Moskova: ., 2009 ISBN : 978-5-02-036419-6 [Serkan ACAR, Karadeniz Araştırmaları 37. Sayı’dan alınmıştır. www.Karam.org.tr] Klasik Osmanlı bakış açısına göre, Kırım Hanlığı Osmanlı Devleti’nin sıradan bir eyaleti idi. Bu yaklaşım inkâr edilemeyecek tarihî bir vakı- adır zira İstanbul’dan Kırım’a gönderilen Türk-Tatar hanlarına, Devlet-i Âli güya ihsan-ı şahanede bulunup “sadaka” veriyordu. Mamafih Karadeniz’in kuzeyinden bakıldı- ğında durum hiç de Osmanlı elitlerinin tasavvur ettiği gibi değildi. Nitekim Osmanlı Devleti’nin tüm engellemelerine ve yıkıcı faaliyetlerine rağmen Kırım Hanlığı özellikle XV. Ve XVI. Yüzyıllarda Deşt-i Kıpçak ile Doğu Avrupa’nın en güçlü siyasi teşekküllerinden biri olarak tebarüz etmiş ve Rusya’dan vergi alıp Altın Orda Devleti’nin diğer halefleri üzerinde hâkimiyet kurmayı başarmıştı. Kırım algısıyla alakalı Türk tarih yazımındaki bu marazî durum şüphesiz yüksek perdeden konuşan Osmanlı zadegânının mütekebbir tavırlarından kaynaklanıyordu. XXI. Yüzyılın sözde akıl hocaları ile kerametleri kendilerinden menkul ulemanın çıkmazı ise sadece Osmanlı arşiv belgelerini ya da eserlerini kullanmaları daha doğrusu kullanabilmeleri ile ilgilidir. Hâl böyle iken Türkiye’de tarihine ilişkin orijinal eserlerin çıkmamasına şaşırmamak gerekir. Ne de olsa bizim yerimize bu işleri yapan ecnebi müverrihler mevcuttur. Türk tarihçiliğinin hararetle ihtiyaç duyduğu bir çalışma Moskova Şarkiyat Enstitüsü müntesiplerinden İlya V. Zaytsev tarafından Rusça neşredildi. “XV-XIX. Yüzyıllarda Kırım Historiyografi Geleneği: Elyazmaları, Metinler, Kaynaklar” başlıklı bu eserin…

Akmescit, 2010   ISBN : 978-966-354-340-6  Açıklama : 130 sf. 130x199mm Şair Aşık Umer (Aşık Ömer)’in şiirlerinde kullandığı 3400 Kırım Tatarca kelimeyi ihtiva ediyor.