Minara Aliyeva ÇINAR. Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2018. ISBN: 9786051556918. 264 sayfa, 12×19,5cm. Bu eserin konusu, gençliğinin baharında suikaste uğrayarak hayata gözlerini kapayan Azerbaycan’ın önemli devlet ve siyaset adamı Nesip Yusufbeyli’nin üniversite öğrencisiyken âşık olduğu ve daha sonra kendisiyle hayatını birleştirdiği İsmail Gaspıralı’nın kızı, Kırım’ın millî mücadelesinde aktif rol oynayan, Müslüman Türk kadınlarının modernleşmesinde öncülük yapan Şefika Gaspıralı’ya yazdığı mektuplardır. Kişiler arasında yazılmış olan mektupları okumanın etik olmadığını hepimiz biliyoruz elbette. Hele hele bu mektuplar, birbirine sevdalı iki kişi arasında yaşanan aşkı içeren satırlar ise… Neler olmaz ki bu mektuplarda! Aşkın ilk kıvılcımları, kıvılcımdan büyük ateşlere dönüşen yangınlar, paylaşılan sırlar, geleceğe dönük düşünceler… Lakin söz konusu kişiler Nesip Yusufbeyli ve İsmail Gaspıralı’nın kızı Şefika Gaspıralı olunca, sadece aşktan ibaret olmayacaktır mektupların muhtevası… Rus İhtilali, Azerbaycan’ın kuruluşu ve daha neler neler… Aşk ve tutkunun, acı ve hüznün, ayrılık ve ihanetin bir arada yaşandığı bir hayat serüvenini bulacaksınız bu mektuplarda… Feleğin acımadan vatanlarından uzak yerlere savurduğu iki bedbaht insanın hayat hikayesini… Ve vatan için çarpan yürekleri…

Prof. Dr. Ahmet KOLBAŞI. Minel Yayın, Ankara, 2018. ISBN: 9786056788765. 240 sayfa, 21,5 x 29,7 cm. Kuzey bozkırlarında asırlarca yurt tutmuş ve egemen güç olarak yaşamış olan Türkler zamanla tarihi süreçte bu hareketli coğrafyanın üzerinde akışkan kavimler arasında yavaş yavaş egemen güç olmaktan çıkıp Çarlık döneminde yönetilen yerli unsur haline dönüşürler. Oysa ki Doğu Avrupa’dan Çin’e kadar İşçi arılar gibi ticari ve ekonomik sahada hizmet veren Tatar Türkleri böyle bir kaderin muhatabı olmamalıydı. İdil-Ural, Kırım, Kafkasya, Sibirya ve Türkistan’a kadar uzanan bütün Rusya Müslümanları Sovyetler Birliği döneminde daha da ağır şartlarda tam bir milletler hapishanesine dönüşen bir hayatı yaşamak zorunda kaldılar. Usul-i Cedit hareketi merhum İsmail Gaspıralı ile somutlaşan ve daha sonra bütün Rusya Türkleri arasında tabanda herkesin inandığı milli kimlikli ve karakterli olarak çağdaşlaşma idealinin bir aracı haline gelmiştir. Bu eser, Rusya Müslümanlarının 1905-1917 yılları arasında Rusya’da Menşevik dönem olarak bilinen evrede Rusya Müslümanlarının eğitim alanında başlayarak hayatın her sahasında gelişme amaçlı giriştikleri Usul-i Cedit hareketini ve sonuçlarını irdelemek üzere daha önce hazırlanmış olan Yüksek Lisan tezini temel alarak güncel kaynaklardan da istifade edilerek hazırlanmıştır.

Selçuk TÜRKYILMAZ. Ketebe Yayınları ISBN : 9786056862441 256 sf. 13,5×21 cm. İsmail Gaspıralı, eğitim anlayışıyla Rusya Müslümanlarının modernleşmesinde yeni bir kapı  açmıştır. Okuma-yazma öğretiminin hızlanması, Müslümanlar arasında yeni bir neslin yetişmesini sağlamıştır. Usul-i Cedid eğitimin yaygınlaşması, ilk mektep kitaplarının ortaya çıkması, yeni edebî  türlerde eserler verilmesi daha geniş bir ifade ile Rusya Türklerinin-Müslümanlarının dünya görüşünün değişmesinde Gaspıralı neredeyse tek başına başarılı olmuştur. İsmail Bey’in sıbyan mekteplerinde Usul-i Cedid üzere Türkçe okuma-yazma öğretimi başarılı bir sonuç vermiş, bu eğitim sistemi başta Kırım ve Kafkasya olmak üzere Rusya Türkleri arasında kısa zamanda yaygınlaşmıştır. Tercüman gazetesi birçok açıdan önemli bir araç olmanın yanında Türkçe okuma ve yazmanın yaygınlaşmasında da büyük rol oynamıştır. Usul-i Cedid mekteplerin etkisinin bütün Rusya Türkleri arasında görülmesinde ve Doğu Türkistan’da Kaşkar gibi şehirlerde dahi uygulanmasında İsmail Gaspıralı’nın bu geniş coğrafyada yaşayan Türkleri-Müslümanları bir bütün olarak görmesi  önemli rol oynamıştır.

Yavuz AKPINAR. Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2017. ISBN : 9786051556178 Açıklama : 590 sf. 12×19,5cm Bu eserde, İsmail Gaspıralı’nın eğitim hususunda çeşitli makale ve kitaplarında ifade ettiği görüşler bir araya toplanmıştır. Elinizdeki kitap, İsmail Gaspıralı’nın eğitim konusuyla alâkalı olarak ve usûl-i cedit fikri etrafında şekillendirdiği düşünceleri ihtiva etmektedir. Gaspıralı külliyatının sonuncusu olan bu kitap, millet şuurunun kazanılmasında eğitimin ne kadar ehemmiyetli bir rolü olduğunu ortaya koymaktadır. O, millî ve manevî değerlerle insanlığın ortak eserleri olan medenî vasıtaları birbirinden ayırmıştır. Hem Batı’nın teknolojisini almamızın lüzumuna hem de millî kalmamızın imkân ve zaruretine inanmıştır. Gaspıralı, birçok aydının Batı’da gördüğü her şeyi sorgusuz sualsiz almak gerektiğini düşünmesine karşılık, bizim “biz” olarak kalmakla da modernleşebileceğimizi ileri bir görüşle ifade etmiştir. Bu ileri görüşlülüğün ve medeniyet anlayışının bir diğer tezahürü de, Gaspıralı’nın, kadınların cemiyet hayatına sokulmadığı o dönemde, onları medeniyetin vücuda getirilmesinin ihmal edilemez bir unsuru olarak görmesidir. Eğitimin fert ve cemiyet hayatındaki müspet ve vazgeçilmez fonksiyonunu ifade eden ve bu hususta herhangi bir sınırlama tanımayan Gaspıralı’nın görüşleri bugüne de ışık tutabilecek mahiyettedir.

Cafer Seydahmet KIRIMER, Yayına Hazırlayan: Cezmi BAYRAM Türk Ocakları İstanbul Şubesi, İstanbul, 2015 ISBN: 9789757739777 240 sayfa, 20×22 cm. İçindekiler: Tercümei Hali – Hususi Hayatı Esas Fikirleri – Dil Birliği – Mefkûreciliği – Seciye Kuvveti – Taktik Kabiliyeti – Kadirşinaslığı – İşleri Dil Birliği ve Neticeleri Türkiye’de Sadelik Cereyanı Bolşevikler Devrinde Dil Meselesi İlk Mekteplerle Medreseleri Islah Meselesi Hindistan Seyahati ve İslamcılığı Mısır’da İslam Kongresi Akdi Teşebbüsü Türklüğün İsmail Beyi Takdiri Hastalıkları, Vasiyeti ve Ölümü İsmail Bey’in Yazılarından Bazı Parçalar İsmail Bey Hakkında Yazılanlardan Bazıları…

Исмаил Гаспринский İsmail Gasprinskiy Nadir DEVLET Tatarstan Kitap Neşriyatı, Kazan, 2015. ISBN: 978-5-298-03012-0 63 sayfa, 22x29cm, Rusça. Prof. Dr. Nadir Devlet’in Türkçe yazdığı İsmail Gaspıralı kitabı Bulat Nugmanov tarafından Rusça’ya tercüme edilerek Tataristan’da neşredildi.

(4 Cilt Takım) Yayına Hazırlayan: Mehmet Yalçın Yılmaz Türk Dünyası Vakfı, Eskişehir, 2014. ISBN: 9786054892105 Gaspıralı İsmail Bey’in Tercüman gazetesinin içerik yelpazesi oldukça geniştir. Dil, din, eğitim, siyaset, ekonomi, diplomasi, edebiyat, sanat, müzik vb. pek çok konuda yazıya yer veren Tercüman gazetesinde Kırgız, Özbek, Kazak, Kazan, Tatar, Kırım Tatar, Başkurt, Türkmen, Azeri vb. Türk dünyasından yazılar, edebiyatlarından örnekler (şiir, hikâye vb.) bulmak mümkündür. Bunların yanında İngiltere, Amerika, Balkanlar, Sudan, Mısır, Başkurdistan, Rusya, Dağıstan vb. yerlerden güncel haberler ve değerlendirmelerde gazetede geniş yer tutar. Bu çalışma, Tercüman gazetesi hakkında ve farklı disiplinlerde araştırma yapanlar için kaynak eser niteliğindedir. 1. Sene-i 13, sayı 24 (25 Haziran 1895) – sene-i 14, sayı 24 (23 Haziran 1896) 2. Sayı 26 (07 Temmuz 1896) – sayı 70 (02 Kasım 1907) 3. Sayı 71 (06 Kasım 1907) – sayı 14 (31 Mart 1909) 4. Sayı 14 (31 Mart 1909) – sayı 1 ve ilaveler (01 Ocak 1910).

Prof. Dr. Ertuğrul YAMAN . Akçağ Yayınları. Ankara, 2015. ISBN:978-605-342-209-0. 184 sf. 13,5×20,5cm Türk dilbirliği konusunda en şuurlu ve başarılı çalışma, hiç şüphesiz, Gaspıralı İsmail’e aittir. Gaspıralı, Türk dünyasının “Dilde, işte, fikirde birlik” şiarıyla bütünleşebileceğini savunmuş ve bu yolda özellikle ortak dili önplanda tutmuştur. Yıllarca, büyük sıkıntılar içe-risinde çıkardığı “Tercüman” gazetesiyle bu düşüncesini gerçekleştirmiştir. Gaspıralı İsmail’in bu düşünceleri, Türk dünyasının birleşmesi ve dil birliğinin sağlanması yolunda çok büyük roller üstlenmiştir. Türk dünyasında birlik ve dirliğin yolu, dil birliğinden geçmektedir. “Türkçede Birlik”, bütün diğer birlikteliklerin hem anahtarı hem de güvencesidir. Elinizdeki bu eserde, konunun ayrıntılarını okuyacaksınız. (Tanıtım Bülteninden)

İsmail Bey GASPIRALI. Editura Imperium, Köstence, 2014. Yayına Hazırlayan: Saim Osman KARAHAN ISBN: 978-606-93673-9-1 138 sayfa, karton kapak, 14,5×20,5cm. Kitapta İsmail Bey Gaspıralı’nın Frengistan Mektupları ve Darürrahat Müslümanları adlı eserleri Emel Dergisi Yazıişleri müdürümüz Saim Osman Karahan tarafından Dobruca Kırım Tatar Ağzı’na aktarılmış ve sonuna Gaspıralı’nın kısa hayat hikâyesi eklenmiştir. “Molla Abbas medrese mezunı, Taşkentli bir caş Tatardır. Acilikke ketmege niyetlenip Odesa’da Türkiye vaporın beklep turğanda, tiyatruda bir Fransız qızıman tanışır… Acilik planını biraz deñiştirir, başta Frengistan’nı (Batı Avrupa’nı) körecek, sonra Mekke’ge baracaq bolır. Batı’nıñ medeniyetimen tanışır, bonıñ Türk-Tatar ve müslüman bolğan öz halqına yararlarını ve zararlarını tüşünmege başlar.”

Ali İhsan KOLCU. Salkımsöğüt Yayınları, Erzurum, 2014. ISBN: 6055160296. 111 sayfa; 13,5×19,5 cm. 2.Baskı. Türk aydınlanmasının büyük önderlerinden Ceditçi, gazeteci, düşünür, yazar ve yayımcı İsmail Gaspıralı yalnızca yaşadığı döneme değil sonraki yüzyıla da damgasını vuran önemli aydınlardan biridir. Onun 1914’te ölümünden sonra Tercüman yazı heyetinin katkılarıyla Hasan Sabri Ayvazof tarafından hazırlanan bu albümde, İsmail Gaspıralı’nın hem özel hayatı hem de yazarlık, gazetecilik hayatıyla ilgili önemli bilgiler vardır. Kendisini dünya Müslümanlarının aydınlanması çalışmaya adamış bu büyük adamın yürüttüğü faaliyetler, bu kitapta tarihsel belgeler ışığında ele alınmış ve onun ölümünün İslam dünyasında yaptığı büyük yankılar özetlenmiştir.